Hepatitis A, B, C, D, E အသဲေရာင္ေရာဂါမ်ား

               

အသဲ၏အလုပ္မ်ား
Hepatitis A အသဲေရာင္ ေအ
Hepatitis B အသဲေရာင္ ဘီ
Hepatitis C အသဲေရာင္ စီ
Hepatitis D အသဲေရာင္ ဒီ
Hepatitis E အသဲေရာင္ အီး

အသဲ၏အလုပ္မ်ား
အသဲသည္ အလုပ္ေပါင္းမ်ားစြာ လုပ္ေပးသည္။
1. အစာထဲက အဆီ၊ ဆီတို႕ကို အစာေျခေပးသည္၊
2. အား (အင္နာဂ်ီ) ကို သိုေလွာင္ထားသည္၊
3. အဆိပ္အေတာက္ကို ဖယ္ရွားပစ္သည္၊
4. (ဘိုင္းလ္) အစာေျခရည္ ထုတ္ေပးသည္၊
5. ကိုလက္စထေရာ-ေသြးခဲေစသည့္ ပစၥည္းမ်ား၊ ပ႐ိုတင္းမ်ား ထုတ္လုပ္ေပးသည္။

စမ္းသပ္ျခင္း
1. အသား (မ်က္လံုး၊ လက္သည္း၊ အေရျပား၊ ဆီး) ၀ါျခင္း၊
2. အသဲႀကီးျခင္း၊
3. အသဲေနရာက နာျခင္း၊
4. LFT အသဲလုပ္ငန္းမ်ားအား စစ္ေသာအခါ (ဘီလီ႐ူဗင္) မ်ားေနသည္။

• (ဗိုင္းရပ္စ္) ပိုး (၅) မ်ဳိးရွိသည္။ A, B, C, D, E တို႔ျဖစ္ၾကသည္။
• (ဗိုင္းရပ္စ္) ပိုးမွ ကူးသည့္ အျခားေရာဂါမ်ားမွာ အေအးမိျခင္း၊ ေခြး႐ူးျပန္ျခင္း၊ အခ်ဳိ႕ေသာ ကင္ဆာေရာဂါမ်ား၊ ဦးေႏွာက္အေျမႇးပါး ေရာင္ျခင္း၊ ေရယံု၊ ၀က္သက္ေရာဂါ၊ တုပ္ေကြး၊ ေရေၾကာက္၊

Hepatitis A အသဲေရာင္ ေအ = Viral Hepatitis/Infectious Hepatitis
• ကူးစက္ေရာဂါျဖစ္သည္။
• (ဗိုင္းရပ္စ္) ပိုးမ်ားမွ ကူးသည္။
• ေဒလီတြင္ ကူးစက္ေနသည္။ အေသအေပ်ာက္ရွိသည္။
• ဇူလိုင္၊ ၾသဂုတ္၊ စက္တဘၤဘာ (၃) လ အထူး ဂ႐ုစိုက္ပါ။

ေရာဂါလကၡဏာမ်ား
1. အားနည္းျခင္း ခံစားရသည္၊
2. မစားခ်င္၊ မေသာက္ခ်င္ ျဖစ္လာသည္၊
3. ဖ်ား၊ ခ်မ္း၊
4. ေခါင္းကိုက္၊
5. ပ်ဳိ႕၊ အန္၊
6. အသား (မ်က္လံုး၊ လက္သည္း၊ အေရျပား၊ ဆီး) ၀ါလာသည္။ Jaundice ဟုေခၚသည္။ ျဖစ္ေစေသာ အျခားေရာဂါ အမ်ားအျပားလဲ ရွိသည္။
7. အသဲေရာင္သျဖင့္ ရင္ဘတ္ညာဘက္ေအာက္ပိုင္းေနရာ သို႕မဟုတ္ ၀မ္းဗိုက္ညာဘက္ အထက္ပိုင္းေနရာ၊ သို႕မဟုတ္ ရင္ေခါင္းေနရာက နာလာသည္။

ကာကြယ္ပံု
• ပါးစပ္ထဲ၀င္သည့္ (ေရ၊ ႏို႕၊ ေဖ်ာ္ရည္) တို႕ကို ပြက္သြားေအာင္ ႀကိဳ၍ေသာက္ပါ။ ေရသန္႕ေဆး (Chlorine tablet) ထည့္၍ သံုးပါ။ ပြက္သြားေအာင္ ႀကိဳမထားေသာေရႏွင့္ ေရသန္႕ေဆး ထည့္မထားေသာေရာ၊ ေရသန္႕ပုလင္းကေရ မဟုတ္ပါက မေသာက္ပါႏွင့္၊
• (အစားအစာ) တို႕ကို ပြက္ေအာင္ျပဳတ္၊ ေက်ာ္၊ ေပါင္း၊ ခ်က္ထားသည့္အစာကို ပူေႏြးေနစဥ္ စားပါ။ ခ်က္ျပဳတ္ၿပီးပါက ယင္ေကာင္ မနားေစရန္ ဖံုးအုပ္ထားပါ။ ယင္ေကာင္၏ ေျခေထာက္၌ ပိုးကပ္ပါလာႏိုင္သည္။ အျပင္းစာ၊ အျပင္ဆိုင္က ေရာင္းသည့္ အစာမ်ားကို သန္႕-မသန္႕ စစ္ေဆးၿပီးမွ စားပါ။ ျဖစ္ႏိုင္လွ်င္ မစားပါႏွင့္။ ေရာဂါရွိသူ ခ်က္ျပဳတ္ေက်ာ္ေလွာ္ေဆးေၾကာသည္မွ ကူးစက္ႏိုင္သည္။
• Hepatitis A အသဲေရာင္အသား၀ါေရာဂါ ေအ ကာကြယ္ေဆးသည္ 95% ထိေရာက္သည္။

အျခားနည္းမ်ား
• ေရေလာင္းအိမ္သာကိုသာ သံုးပါ။ မရွိပါက ယင္လံုအိမ္သာ သံုးပါ။
• ဆီး၀မ္းသြားၿပီးတိုင္း ဆပ္ျပာႏွင့္ လက္ေဆးပါ။
• အသီးအႏွံမ်ားကို မစားမီ ေရသန္႕သန္႕ျဖင့္ ေဆးပါ။ ဆားေရျဖင့္ေဆးက ပိုေကာင္းသည္။

ကုသျခင္း
• အနားယူပါ၊
• ေရ၊ အရည္မ်ားမ်ားေသာက္ပါ။
• လိုအပ္ပါက ေသြးထဲ သြင္းေပးပါ၊
• အဆီ၊ ဆီ ေလွ်ာ့စားပါ၊
• အရက္၊ မူးယစ္ေဆး၊ ေဆးလိပ္၊ ျပင္းသည့္ ေဆး၀ါးမ်ား ေရွာင္ပါ။
• အသဲအားေဆး ေသာက္ပါ၊ ထိုးပါ၊

Hepatitis B
Hepatitis B virus (HBV) ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္သည့္ ကူးစက္ေရာဂါအျပင္းစားျဖစ္သည္။ အသဲကင္ဆာ၊ အသဲေျခာက္ေရာဂါႏွင့္၊ အသဲအလုပ္ မလုပ္ေတာ့ျခင္းတို႕ကို ဆက္ျဖစ္ေစႏိုင္သည္။ HIV ကဲ့သို႕ ေသြး-ေဆးထိုးအပ္မွတဆင့္၄င္း၊ ကိုယ္ကထြက္ေသာ အရည္မ်ားက၄င္း၊ မိခင္က ကေလးသို႕၄င္း၊ လိင္ဆက္ဆံျခင္းမွ၄င္း ကူးစက္ႏိုင္သည္။ သို႕ေသာ္ HIV ထက္ အဆ (၁၀၀) ပို၍ ကူးေစသည္။ အခ်ဳိ႕မွာ လကၡဏာမ်ား ဆိုးေစကာမူ ေပ်ာက္ကင္းသြားသည္။ ကေလးမ်ားျဖစ္လွ်င္ ပိုဆိုးႏုိင္သည္။ (၆) လ ေအာက္ ရက္တိုႏွင့္ (၆) လအထက္ နာတာရွည္ (၂) မ်ဳိးျဖစ္ႏိုင္သည္။

Signs and symptoms ေရာဂါလကၡဏာမ်ား
လကၡဏာ မေပၚဘဲ ပိုးရွိေနတတ္သည္။ ပိုး၀င္ၿပီး တလခြဲအၾကာ လကၡဏာမ်ား ေပၚမည္။ အစားပ်က္ျခင္း၊ ပ်ဳိ႕အန္ျခင္း၊ အားယုတ္ျခင္း၊ ဗိုက္ အသဲေနရာနာျခင္း၊ ဆီးအေရာင္ ရင့္ျခင္း၊ အသား၀ါျခင္း၊ အဆစ္နာျခင္း။

Hepatitis B surface antigen (HBsAg), Antibody to hepatitis B surface antigen (anti-HBs), Antibody to hepatitis B core antigen (anti-HBc) တို႕ကို စမ္းသပ္ျခင္းျဖင့္ ေရာဂါပိုးရွိ-မရွိ သိႏိုင္သည္။
ပိုးႏွင့္ေတြ႕သည္ဟု သံသယရွိပါက Hepatitis B immune globulin within 24 hours ႏွင့္ Hepatitis B vaccine x 3 doses ေဆးထိုးရမည္။ Interferon, Lamivudine (Epivir-HBV), Adefovir dipivoxil (Hepsera), Entecavir (Baraclude) ေဆးမ်ားေပးႏိုင္သည္။
Liver transplantation အသဲအစားထိုးျခင္း လုပ္ႏိုင္သည္။

Hepatitis C
(စီ) ပိုးသည္ လကၡဏာမေပၚဘဲ ပိုးရွိေနတတ္သည္။ Hepatitis C virus (HCV) ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္သည့္ ကူးစက္ေရာဂါ အျပင္းစား ျဖစ္သည္။ ဥပမာ အသဲကင္ဆာ၊ အသဲေျခာက္ေရာဂါႏွင့္ အသဲအလုပ္မလုပ္ေတာ့ျခင္း တို႕ကို ဆက္ျဖစ္ေစႏိုင္သည္။ လိင္မွတဆင့္ မကူးစက္။ ေဆးထိုးအပ္ကတဆင့္ ကူးစက္သည္။ မိခင္မွ ကေလး ကူးသည္။ ကာကြယ္ေဆး မရွိေသး။ အစားပ်က္ျခင္း၊ ပ်ဳိ႕-အန္ျခင္း၊ အနည္းငယ္ အားယုတ္ျခင္း၊ ဗိုက္ အသဲေနရာ နာျခင္း၊ ဆီးအေရာင္ရင့္ျခင္း၊ အသား၀ါျခင္း၊ အဆစ္နာျခင္း၊ တုပ္ေကြးလိုျဖစ္ျခင္း၊ ေသြးစစ္၍ သိႏိုင္သည္။ အခ်ဳိ႕က ေပ်ာက္သြားႏိုင္သည္။ အခ်ဳိ႕က နာတာရွည္ျဖစ္မည္။

Weekly injections of a drug called pegylated Interferon alfa combined with Ribavirin (Rebetol) BD ေဆးမ်ား ေပးႏိုင္သည္။ အသဲ အစားထိုးျခင္း လုပ္ႏိုင္သည္။

Hepatitis D
(HDV) သည္ လိင္-ေသြးမွတဆင့္ ကူးသည္။ (ဘီ) ပိုးရွိေနမွ (ဒီ) ပိုးကူးသည္။ အစားပ်က္ျခင္း၊ ပ်ဳိ႕-အန္ျခင္း၊ အားယုတ္ျခင္း၊ ဗိုက္ အသဲေနရာ နာျခင္း၊ ဆီးအေရာင္ရင့္ျခင္း၊ အသား၀ါျခင္း၊ အဆစ္နာျခင္း၊ (ဘီ) ပိုး ကာကြယ္ေဆး ထိုးသင့္သည္။ Interferon-alfa ေဆးေပးျခင္း၊ အသဲအစားထိုးျခင္း လုပ္ေပးႏိုင္သည္။

Hepatitis E
(ဗိုင္းရပ္စ္) ပိုး (E) သည္ ေၾကာက္စရာအေကာင္းဆံုးျဖစ္သည္။ နာတာရွည္ျဖစ္ေစသည္။ ကင္ဆာ ျဖစ္သြားေစသည္။ ကူးစက္ပံုမတူ၊ HIV-AIDS ကဲ့သို႕ ေဆးထိုးအပ္မွ၄င္း၊ က်ား-မ အတူေန၍၄င္း ကူးသည္။ မိခင္မွ ကေလးအား ကူးသည္။ (ဘီ) ပိုးရွိေနမွ (ဒီ) ပိုးကူးသည္။ အစားပ်က္ျခင္း၊ ပ်ဳိ႕-အန္ျခင္း၊ အားယုတ္ျခင္း၊ ဗုိက္ အသဲေနရာ နာျခင္း၊ ဆီးအေရာင္ရင့္ျခင္း၊ အသား၀ါျခင္း၊ အဆစ္နာျခင္း တို႕ျဖစ္မည္။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္မ်ား၌ အျဖစ္မ်ားသည္။ နာတာရွည္မျဖစ္၊ (ေအ) ကဲ့သလို႕ အစား-ေရကတဆင့္ ကူးစက္သည္။

ကူးစက္ပံုမ်ား၊
• (ေအ) ႏွင့္ (အီး) တို႕သည္ (စအို) မွ ထြက္၍ (ပါးစပ္) သို႕ ၀င္သည့္လမ္းေၾကာင္းက ကူးစက္သည္။
• (ဘီ) သည္ အတူေနျခင္း၊ လိင္လမ္းေၾကာင္း၊ ေဆးထိုးအပ္၊ ကေလးအား မိခင္တို႕မွတဆင့္ ကူးသည္။
• (စီ) သည္ ေဆးထိုးအပ္မွ ကူးသည္။
• (ဒီ) သည္ ထိေတြ႕ျခင္းႏွင့္ ေဆးထိုးအပ္တို႕မွ ကူးသည္။ (ဘီ) ရွိေနလွ်င္ ျဖစ္တတ္သည္။
• (စအို) မွထြက္၍ (ပါးစပ္) သို႕၀င္သည့္ လမ္းေၾကာင္းက ကူးစက္သည့္ အျခားေရာဂါမ်ားမွာ ၀မ္းပ်က္ျခင္း၊
၀မ္းကိုက္ျခင္း၊ ကာလ၀မ္း ေရာဂါ၊ အူေရာင္ငမ္းဖ်ားေခၚ တိုက္ဖြိဳက္ (Typhoid) ေရာဂါ၊

ကာကြယ္ပံု
• လိင္ဆက္ဆံရာ၌ (ကြန္ဒြန္း) အကာကြယ္ယူရမည္။
• ေဆးထိုးအပ္၊ (ေရဇာ)၊ သြားတိုက္တံ၊ လက္သည္းညႇပ္ စသည္တို႕ကို တဦးတည္းအတြက္သာ သံုးရမည္။
• ေသြးသြင္း၊ ေသြးလွဴလွ်င္ စစ္ေဆးးရမည္။

ကာကြယ္ေဆးထိုးျခင္း
ကာကြယ္ေဆးမ်ား၊ (ေအ) (၂) ခါ၊ (ဘီ) (၃) ခါ ထိုးပါ။
အိႏၵိယတြင္ အသဲေရာင္အသား၀ါ (B) ပိုးအတြက္သာ ရွိသည္။ (၆) လျခား (၃) ခါ ထုိးရသည္။
အသဲေရာင္ ေအ ႏွင့္ ဘီ ကာကြယ္ေဆးမ်ားအေၾကာင္း သည္းသန္႔ေဖၚျပထားသည္။

ကုသျခင္း
• အရက္၊ မူးယစ္ေဆး၊ ေဆးလိပ္၊ ျပင္းသည့္ ေဆး၀ါးမ်ား ေရွာင္ပါ။
• အသဲအားေဆး ေသာက္ပါ၊ ထိုးပါ၊
• (ဘီ) ပိုးႏွင့္ ထိေတြ႕ရပါက Hepatitis B immune globulin injection ကို ၁၄ ရက္အတြင္း ထိုးပါ။ Hepatitis B ကာကြယ္ေဆး (၃) ခါထိုးပါ။
• (စီ) ျဖစ္လွ်င္ (ေအ) (၂) ခါ၊ (ဘီ) (၃) ခါ ကာကြယ္ေဆးမ်ား ထိုးပါ။
• (စီ) အတြက္ Pegylated Interferon and Ribavirin ေဆးေပးရသည္။

398 Views | Post Comments | Share with Friends | Recommend